Šta Trampova carinska politika znači za izvoznike iz EU i lance snabdevanja?

SAD su u svojoj trgovinskoj politici napravile jasan zaokret od multilateralizma. Novi, široko obuhvaćeni carinski nameti predstavljaju ozbiljnu pretnju za globalne lance snabdevanja. Pošto su SAD i dalje najveće izvozno tržište Evropske Unije (EU), ove mere imaju značajne posledice po države članice EU. Izvoz u SAD u velikoj meri zavisi od malog broja kompanija i stabilnih poslovnih odnosa, što EU čini posebno ranjivom na ciljane trgovinske mere. U najnovijoj analizi, Nemački institut za ekonomska istraživanja (DIW) detaljno razmatra moguće posledice i predlaže načine na koje EU može odgovoriti.

U Nemačkoj, samo deset najvažnijih poslovnih odnosa između izvoznika iz EU i uvoznika iz SAD čini petinu ukupnog izvoza robe morskim putem u SAD. Takođe, unutarpreduzetnička trgovina ima ključnu ulogu – četvrtina izvoza automobila iz Nemačke u SAD odvija se između filijala istih vlasnika.

Simulacije pokazuju da bi transatlantski trgovinski sukob mogao prepoloviti izvoz EU u SAD i izazvati velike gubitke u proizvodnji, pri čemu bi nemački bruto domaći proizvod (BDP) dugoročno opao za oko 0,33%. Kako bi se ograničila ekonomska šteta i izgradila otpornost na duže staze, EU bi trebalo da diversifikuje svoj izvoz, produbljujući trgovinske odnose s partnerima u sporazumima o slobodnoj trgovini i unapređujući integraciju unutar jedinstvenog evropskog tržišta, navodi DIW.

Trgovinska politika nove američke administracije predstavlja dramatičan raskid sa multilateralnim, pravilima vođenim svetskim trgovinskim sistemom. Od januara 2025. godine, SAD su predložile uvođenje carina do 25% ključnim trgovinskim partnerima poput Kanade i Meksika, istovremeno povećavajući carine na uvoz čelika i aluminijuma iz svih zemalja na 25%. Od 2. aprila uvedena je nova carinska stopa od 25% na uvoz automobila i auto-delova, bez obzira na njihovo poreklo, što pogađa globalno integrisanu industriju sa složenim lancima snabdevanja. Pored toga, administracija razmatra uvođenje sistema „recipročnih“ carina, što znači moguće povećanje američkih uvoznih carina na širi spektar proizvoda i trgovinskih partnera, kao odgovor na, po njihovom mišljenju, nepravedne strane carine i regulatorne prepreke.

Pored neposrednih ekonomskih posledica ovog talasa agresivnih mera, krajnja neizvesnost u vezi s pravcem i primenom buduće američke trgovinske politike izazvala je zabrinutost među kompanijama, investitorima i vladama širom sveta. U međusobno povezanoj globalnoj ekonomiji, sve veći trgovinski sukobi pokreću dalekosežne posledice, upozorava DIW.

EU je posebno ugrožena – SAD su joj 2024. godine bile najvažnije izvozno tržište za robu i drugi najvažniji izvor uvoza. Za Nemačku, američko tržište čini petinu ukupnog izvoza i četvrtinu globalnog izvoza automobila. Zbog toga se Nemačka i EU suočavaju s dvostrukim izazovom: kako da ublaže ekonomske gubitke nastale usled trgovinskih tenzija sa SAD i kako da razviju dugoročnu strategiju za jačanje ekonomskog rasta i otpornosti.

Ranjivost izvoznika iz EU i lanaca snabdevanja na trgovinske poremećaje

U kojoj meri su preduzeća iz EU, koja snabdevaju američko tržište, pogođena promenama u trgovinskoj politici? Detaljni podaci S&P Globala, koji prate transport robe morskim putem iz EU u SAD, pokazuju da ovi pomorski transporti čine otprilike polovinu ukupnog izvoza robe EU na američko tržište. Za razliku od uobičajenih trgovinskih statistika, ovi podaci pružaju mnogo detaljniji uvid u transatlantske trgovinske odnose. Oni omogućavaju precizno praćenje koji američki kupci sarađuju s kojim dobavljačima iz EU i u kojim sektorima. Ovakav detaljan pregled poslovnih odnosa ključan je za razumevanje obima uticaja američkih carina na EU i za razvoj ciljanih mera za ublažavanje ekonomskih gubitaka.

Analiza najnovijih podataka iz 2024. godine pokazuje da se većina trgovinskih odnosa između izvoznika iz EU i uvoznika iz SAD koncentriše na četiri države članice: Italiju, Nemačku, Francusku i Španiju. Na ove zemlje otpada 60% pomorskog izvoza EU u SAD i 70% ovih poslovnih odnosa. Ova analiza je u skladu sa statistikom EU, koja pokazuje da značajan deo izvoznika iz ovih država direktno posluje sa američkim tržištem (Italija: 3,6%, Nemačka: 2,2%, Francuska: 4,8% i Španija: 5,6%).

Detaljna analiza trgovinskih tokova na sektorskom nivou, posebno u industriji automobila i auto-delova, koja je direktno pogođena novim američkim carinama, otkriva sledeće: na nivou EU, ova industrija je u 2024. godini ostvarila izvoz u SAD vredan 65 milijardi evra. Unutar EU, Nemačka je vodeći izvoznik u ovom sektoru. Na Nemačku otpada gotovo 65% izvoza automobila iz EU u SAD, pri čemu je tokom prošle godine realizovano 70.000 pojedinačnih pomorskih isporuka ka 2.700 različitih američkih uvoznih kompanija.

Pored analize geografske koncentracije trgovinskih odnosa, važno je razumeti i ko pokreće izvoz iz EU. Podaci pokazuju izrazito neravnomernu raspodelu prodaje među preduzećima: najuspešniji 1% izvoznika iz EU – otprilike 1.000 kompanija – učestvuje sa čak 63% ukupnog pomorskog izvoza u SAD, dok na donjih 75% izvoznika otpada manje od 3%. U slučaju Nemačke i njenog automobilskog sektora, izvoz je u velikoj meri vođen velikim kompanijama poput Mercedes-Benza, BMW-a, Volkswagena i Audija, koje zajedno čine oko 65% pomorskog izvoza automobila u SAD.

Ova neujednačena raspodela izvoza odražava dobro poznat obrazac svetske trgovine, u kojem mali broj velikih „superstar“ kompanija dominira međunarodnim tržištima. Ove firme ne samo da oblikuju komparativne prednosti svojih matičnih zemalja, već igraju i ključnu ulogu u prenosu globalnih ekonomskih šokova. Zbog svog značaja za izvoz EU u SAD, one su posebno osetljive na trgovinske poremećaje. Negativni šokovi koji pogode ove kompanije mogli bi izazvati dalekosežne posledice, šireći se kroz njihove opsežne lance snabdevanja i negativno utičući na širok spektar dobavljača, sektora i regiona unutar EU.

Koncentracija trgovine postaje još jasnija kada se analiziraju pojedinačni izvoznici iz EU i konkretni poslovni odnosi između dobavljača iz EU i kupaca iz SAD. Zanimljivo je da se samo na 100 najvažnijih poslovnih odnosa (od toga prvih 10) odnosi gotovo 25% (8%) ukupnog pomorskog izvoza EU u SAD. Ovakav obrazac – gde mali broj odnosa između kupaca i dobavljača dominira trgovinom – prisutan je u svim zemljama EU, iako se stepen koncentracije razlikuje.

Koliko je Nemačka zavisna od SAD

U Nemačkoj udeo deset najvažnijih trgovinskih odnosa u pomorskom izvozu u SAD iznosi 20,5%, što je uporedivo sa Španijom (23,1%) i Francuskom (26,3%). U Hrvatskoj, na Kipru, u Rumuniji, Litvaniji i Estoniji ovaj udeo je znatno veći i prelazi 70%. Ovi podaci ukazuju na zajednički rizik za Nemačku i čitavu EU – zavisnost od malog broja poslovnih odnosa može povećati osetljivost na ciljana trgovinska ograničenja i šokove koji pogađaju ključne kompanije.

U slučaju Nemačke, značaj ovih odnosa između kupaca i dobavljača može se analizirati kroz tri ključne dimenzije pomorskog izvoza u SAD:

• dimenzija preduzeća – broj izvoznika u SAD,
• dimenzija odnosa – prosečan broj američkih kupaca po izvozniku,
• dimenzija unutrašnjih odnosa – prosečna vrednost prodaje po trgovinskoj vezi između izvoznika i uvoznika.

Ova analiza pokazuje da je upravo dimenzija unutrašnjih odnosa najjači pokretač nemačkog pomorskog izvoza u SAD. Drugim rečima, nije presudna samo količina izvoznika ili broj trgovinskih odnosa, već obim trgovinskih aktivnosti unutar malog broja ključnih veza. Time je jasno da izvozna moć Nemačke i njena otpornost na trgovinske poremećaje u velikoj meri zavise od relativno ograničenog broja poslovnih odnosa – što važi i za celu EU.

Unutrašnji lanci snabdevanja (odnosi između filijala istog vlasnika) multinacionalnih kompanija igraju ključnu ulogu u izvozu EU u SAD. Na primer, Airbus SE sa sedištem u EU ima svoju američku filijalu Airbus Americas Inc u Virdžiniji. Podaci pokazuju da 2% svih poslovnih odnosa između izvoznika iz EU i uvoznika iz SAD uključuje kompanije sa istim vlasnikom, pri čemu se ovaj udeo znatno povećava kod najvećih trgovinskih odnosa. Na njih otpada 24% od 1.000 najvažnijih trgovinskih veza između EU i SAD i čak 31% od 100 najvažnijih.

Za Nemačku su ove poslovne veze između domaćih kompanija i njihovih američkih filijala od ključnog značaja. U sektoru automobila četvrtina izvoza u SAD odvija se između nemačkih i američkih firmi sa istim vlasnikom. Ovakvi unutrašnji odnosi posebno su osetljivi na poremećaje, posebno u slučaju daljeg pogoršanja trgovinskih tenzija.

Analizom robe koja se razmenjuje unutar ovih unutrašnjih odnosa, vidi se jasna orijentacija ka proizvodima neophodnim za industrijsku proizvodnju u SAD. Na kapitalna dobra (na primer industrijske i građevinske mašine) otpada 37% trgovinskih transakcija ovih kompanija u SAD. Daljih 22% odnosi se na međuproizvode (na primer proizvode od čelika i hemikalije).

Suprotno tome, trgovina između kompanija s različitim vlasnicima više je fokusirana na finalne potrošačke proizvode (na primer pića, kozmetiku, kućne aparate). Ova razlika je veoma značajna: poremećaji u unutarpreduzetničkoj trgovini ne bi uticali samo na izvoz iz EU, već i na proizvodne procese samih kompanija u SAD, koje zavise od uvezenih međuproizvoda i opreme iz svojih evropskih filijala.

Carinski sukob sa SAD imao bi negativne posledice

Analiza DIW-a (Nemačkog instituta za ekonomska istraživanja) ukazuje na spektar i vrstu preduzeća iz EU koja bi mogla biti direktno pogođena trgovinskim sukobom sa SAD, ali njegovi efekti bi se protezali daleko izvan samih izvoznika. Mnoge kompanije u EU isporučuju sirovine, komponente ili usluge firmama koje izvoze u SAD i samim tim bi bile indirektno pogođene trgovinskim poremećajima. Kvantifikacija ovih posledica je znatno složenija jer zahteva detaljne podatke o lancima snabdevanja i proizvodnim mrežama širom EU na nivou pojedinačnih kompanija.

Kako bi se procenili ukupni ekonomski efekti potencijalnog carinskog sukoba sa SAD, sprovedene su simulacije pomoću savremenog kvantitativnog modela koji uzima u obzir globalne lance snabdevanja. Model je kalibrisan prema trenutnom stanju svetske ekonomije i simulira hipotetičke scenarije u kojima se novi carinski nameti odmah uvode.

Rezultati modela pokazuju da bi opšta carinska stopa od 25% koju bi SAD nametnule na robu iz EU – zajedno sa recipročnim merama EU – dugoročno prepolovila izvoz EU u SAD i značajno smanjila proizvodnju u ključnim sektorima kao što su farmacija (-9,3%), transportna oprema (-7,7%), automobilska industrija (-4,1%) i elektronika (-2,3%). U ovom scenariju, realni bruto domaći proizvod (BDP) EU opao bi u proseku za 0,25% među svim članicama EU, dok bi Nemačka pretrpela natprosečan pad BDP-a od oko 0,33%.

Kako bi EU mogla da odgovori

Međutim, EU bi mogla da ublaži potencijalne gubitke od najavljenih carina SAD tako što bi produbila trgovinske odnose sa svojim postojećim partnerima u okviru sporazuma o slobodnoj trgovini – poput Kanade, Meksika, Japana, Južne Koreje i Vijetnama. Ovaj proces uključivao bi smanjenje takozvanih necarinskih trgovinskih barijera, pojednostavljenje carinskih procedura, unapređenje transportne infrastrukture i jačanje regulatorne saradnje.

Prema simulacijama DIW-a, ovakav pristup ne samo da bi neutralisao ekonomske posledice carinskog sukoba sa SAD, već bi dugoročno doneo značajan rast BDP-a svim članicama EU. Ključna prednost ovakve strategije bila bi postizanje stvarnog „smanjenja rizika“ (de-risking), to jest smanjenje zavisnosti od američke potražnje, uz istovremeno širenje izvoza na druga tržišta.

Zaključak: Jačanje otpornosti kroz diversifikaciju izvoza

Na osnovu ovih saznanja, mogu se izvući tri ključne preporuke za donosioce odluka u EU:

1. Unapređenje sposobnosti EU da identifikuje i prati ključne kompanije i lance snabdevanja. To bi zahtevalo veća ulaganja u infrastrukture podataka, kao i bolju koordinaciju između nacionalnih statističkih zavoda država članica, istraživačkih institucija i industrije. Mogućnost preciznog mapiranja trgovinskih i proizvodnih mreža na nivou kompanija bila bi ključna za adekvatnu procenu rizika i sprovođenje ciljnih mera.
2. Priprema za redistribuciju ekonomskih posledica trgovinskih poremećaja. EU bi trebalo da obezbedi pravedniju raspodelu ekonomske težine carinskog sukoba, što bi moglo podrazumevati proširenje postojećih fondova, poput Evropskog fonda za prilagođavanje globalizaciji i Regionalnog razvojnog fonda, kako bi se pomoglo pogođenim radnicima. Takođe, jačanje jedinstvenog tržišta EU moglo bi pomoći u ublažavanju negativnih efekata eksternih trgovinskih šokova.
3. Smanjenje rizika kroz diversifikaciju izvoza. Snažna koncentracija trgovine u rukama malog broja kompanija i poslovnih odnosa ukazuje na potrebu za širenjem izvozne strukture EU. U situacijama poput ove, poremećaj u malom broju ključnih odnosa može imati nesrazmerno visoke ekonomske posledice. Kako bi smanjila ove rizike, EU bi trebalo da sprovodi ciljane mere diversifikacije – od uklanjanja internih trgovinskih prepreka, preko podrške preduzećima u pristupu novim tržištima, do bolje primene postojećih trgovinskih sporazuma i širenja mreže trgovinskih partnerstava.

Prema DIW-u, ovakva strategija bi dugoročno ojačala ekonomski rast i otpornost EU – nezavisno od budućih promena u trgovinskoj politici SAD.

AutoRepublika

(214)