Zanimljivost dana: Enola Gay & Bockscar – dva aviona koja su napisala istoriju

Bez obzira na to kakvo je vaše lično mišljenje o bacanju atomskih bombi na japanske gradove Hirošimu i Nagasaki davne 1945. godine, nema sumnje da je ovaj događaj bio izuzetno bitan u istorijskom smislu. Amerikanci su postali prvi (i na sreću – poslednji) koji su upotrebili atomsko oružje, dok se i danas mogu čuti razne priče koje bi da ponude odgovor na pitanje zbog čega su to uradili.

Zvanična, odnosno bolje je reći američka verzija kaže da je na taj način brže završen Drugi svetski rat i da je broj žrtava zapravo bio manji nego što bi to bio u slučaju planiranog kopnenog napada, ali je sigurno veliku ulogu igrala i demonstracija tehnologije pred budućim rivalom u Hladnom ratu, odnosno pred Sovjetskim Savezom.

U ovom izdanju zanimljivosti dana ćemo se osvrnuti na dva aviona koja su prenela nuklearno oružije, a zatim ga i aktivirala nad japanskim gradovima. U oba slučaja reč o modelima Boeing B-29 Superfortess koje su piloti lično izabrali dok su se još nalazili na proizvodnim trakama.

Kada je B-29 debitovao krajem 1944. godine postao je glavni teški bombarder američke avijacije, a razvoj je koštao čak tri milijarde dolara, što je ujedno bila viša cifra od one koja je bila neophodna da bi razvoj atomske bombe bio kompletiran. Sa četiri klipna agregata i ukupnih 8.800 konjskih snaga, Boeingov velikan je mogao da preleti preko 5.200 kilometara između dva punjenja gorivom, kao i da dostigne maksimalnu brzinu od 575 km/h.

Još dok je B-29 bio u prototip fazi, američka vojska je počela da eksperimentiše kako da ga unapredi, kako bi mogao da ponese teže bombe. Kao rezultat tih proba, debitovali su modeli poznati kao “Silverplate“, a imena su dobili zahvaljujući laganoj aluminijskoj školjci čime bi mogli da prelete duže distance između punjenja. Silverplate primerci su bili dodatno olakšani i bez ikakvoj oružja, a posebne modifikacije je pretrpeo pod aviona da bi se lakše utovarilo i bacilo što više smrtonosnog tereta. Tokom rata će, na bazi modela B-29, biti proizvedeno 65 takvih primeraka.

Sredinom 1945. godine, kada su istraživanja pokazala da Japan nema u planu da se preda i da bi potencijalni kopneni napad rezultirao u milionima žrtava, “Jenkiji“ su počeli sa pripremama da bace atomsku bombu na grad Hirošimu, gde se tada nalazila jedna od najvećih japanskih vojnih baza.

Za glavnog pilota je izabran Pol Tibets, a on je lično odlučio koji će avion iskoristiti za poverenu mu misiju, dok se isti još nalazio na proizvodnoj traci u američkoj saveznoj državi Nebraski. Dao mu je ime Enola Gay po svojoj majci.

Avion je zatim promenio nekoliko američkih vojnih baza na manjim ostrvima Pacifika, a takođe je korišćen i za bombardovanje japanskih gradova Kobi i Nagoja. Šestog avgusta 1945. godine, Enola Gay je napustio bazu na Mariana ostrvima na Pacifiku, zajedno sa 4,5 tone teškom atomskom bombom nazvanom Little Boy (Mali dečak).

Ovaj avion nije bio jedini pa su dodatna tri B-29 (nazvana Straight Flush, Jabit III i Full House) poleteli nešto ranije da izvide teren i vremenske uslove, a poslata su i dodatna dva (The Great Artiste i Necessary Evil) kako bi kasnije analizirala urađeni posao. Posle više od šest sati letenja, pilot Tibets je uspeo da ispuni zadati cilj, pa je kasnije stigao i da se vrati u vojnu bazu.

Tri dana potom se desio još jedan nuklearni napad, a ovaj put je Enola Gay korišćen za rano izviđanje vremenskih uslova i nije se nalazio u blizini kada je atomska bomba eksplodirala izvan grada Nagasaki. Avion je zatim na kratko opet služio za testiranje atomskog oružja, a 1946. godine je doniran Smithsonian muzeju.

Narednih petnaestak godina je proveo na otvorenom skladištu, gde su vremenski uslovi definitivno igrali veliku ulogu, da bi zatim bio parkiran u privatni hangar i tu je stajao sve do ranih osamdesetih godina. Smithsonian tada odlučuje da ga restaurira, a do današnjeg dana se nalazi u muzeju u američkoj saveznoj državi Virdžiniji i posetioci mogu da ga vide svakodnevno.

Kao što smo spomenuli, tri dana nakon Hirošime je bačena još jedna atomska bomba i to na grad Nagasaki. On nije bio glavna meta već grad Kokura. Međutim, kako su vremenski uslovi bili izuzetno loši, Nagasaki je “izašao kao pobednik“ zahvaljujući dve fabrike u kojima je Mitsubishi proizvodio vojne avione.

Pilot Čarls Svini je dao svom avionu ime Bockscar i testirao ga je nekoliko puta u raznim napadima. Izbor bombe je ovaj put pao na primerak nazvan Fat Man (Debeo čovek), a kao i ranije su poslata dodatna dva aviona za izviđanje (Enola Gay i Laggin Dragon) kao i još dva za analiziranje urađenog posla (The Great Artiste i Big Stink).

Ovaj put napad nije išao po planu, a pored zamene lokacije, i Bockscar je imao mehaničkih problema zbog kojih nije bio u stanju da koristi dodatnih 2.400 litara benzina koje se nalazilo u rezervi. Svini je takođe morao da se popne na visinu od 9.100 metara, čime je potrošio dodatno gorivo, pa samim tim nije imao pravo na grešku.

Nakon bombardovanja Nagasakija, Bockscar se uspeo vratiti do japanskog ostrva Okinava (koje se tada nalazilo pod američkom okupacijom), a ostao je bez goriva pri sletanju. Međutim, Svini je uspeo da kontroliše avion i da sleti bez većih problema.

Posle rata Bockscar je doniran Air Force muzeju u američkoj saveznoj državi Ohajo, gde se nalazi do današnjeg dana. Za razliku od Enole Gay, on nije restauriran i nalazi se u identičnom stanju kao i pre približno 75 godina kada je leteo iznad Japana. Muzej je takođe otvoren za posetioce svakog radnog dana.

Enola Gay i Bockscar su jedina dva aviona korišćena u obe akcije koji su danas u relativno dobrom stanju dok su svi ostali primerci letilica B-29 prodati otpadima u posleratnom periodu, a zatim i reciklirani.

Zoran Tomasović

(1850)